De woestijn

In ‘Taal van de liefde’ stonden we stil bij deze prachtige profetie in Hosea:

Daarom zal ik haar meelokken naar de woestijn en dan tot haar hart spreken. 17 Daar zal ik haar wijngaarden aan haar teruggeven, het Achordal maak ik tot een poort van hoop. En zij zal mijn liefde beantwoorden als in de tijd van haar jeugd, als op de dag dat ze wegtrok uit Egypte. 18 Dan, op die dag – spreekt de HEER -, zul je zeggen: ‘Jij bent mijn man,

Hosea 2:16-18 (in andere vertalingen 2:13-15)

Waarom de woestijn? En wat betekent het Achordal? God had hoge verwachtingen van de woestijnreis met zijn volk. We zagen eerder al dat Hij het begin van de woestijnreis beleefde als een ‘honeymoon’ met zijn nieuwe ‘bruid’. Hoewel de woestijn prachtig mooi kan zijn, ligt het niet voor de hand om daar je honeymoon te willen vieren lijkt me. Hosea profeteert dan ook ‘Ik zal haar meelokken naar de woestijn’. De Bruidegom moet er dus veel moeite voor doen om zijn bruid zover te krijgen!

In de woestijn is het stil en rustig. Vliegverkeer, de Dakar race, quads en olietorens moesten in de tijd van Hosea nog worden uitgevonden. Stil, rustig en geen afleiding: ik vermoed dat dat de kern is waar het de Bruidegom om te doen is. Israël kwam uit Egypte. Hoewel ze daar slaven waren, hadden ze wel in het middelpunt van een van de hoogste beschavingen van hun tijd geleefd en gezwoegd. Welvaart aan alle kanten, waar ze ongetwijfeld, ondanks hun slavernij, een klein graantje van mee probeerden te pikken. Voor die tijd grote steden, die steeds verder uitgebreid moesten worden. Steeds beter versterkt tegen de vijand, want macht en rijkdom trokken vijanden aan. Altijd spanning en sensatie en roddels om elke hoek…

Wil God tot hun hart kunnen spreken dan heeft Hij allereerst rust nodig. En vandaag is het niet anders. Het zou me niet verbazen als dit reden nummer één is waarom gelovigen vandaag soms zo moeilijk echt contact met God ervaren als ze proberen te bidden. Met als mogelijk gevolg dat ze het bidden uiteindelijk maar grotendeels opgeven. Ik beschreef in het begin van dit boek al hoe ik zelf een groot deel van mijn leven geplaagd werd door een onbeheersbaar lijkende chaos van gedachten in mijn hoofd zodra ik bij God probeerde te zijn. In onze cultuur worden we dagelijks blootgesteld aan een veelheid van prikkels zoals nooit eerder in de mensengeschiedenis. Met een beetje geluk in het leven, hebben we zo eindeloos veel mogelijkheden en uitdagingen om aan te gaan. Een niet aflatende reclamekanonnade. We kunnen ons eindeloos ontplooien als we daar de energie voor vinden. De kinderen moeten voortdurend bezig worden gehouden en tevreden worden gesteld, want ook zij willen meedoen. En dan is er nog het wereldnieuws, waar we gevraagd en ongevraagd mee worden geconfronteerd.

Ons werk vereist continu bijscholing vanwege de snelle ontwikkelingen. We kunnen ons niet permitteren om achter te lopen. Velen zijn in een ware terreur van social media terechtgekomen. Als je niet snel en vaak reageert op anderen, word je zelf ook niet meer gezien, is de angst.

De basis van dit alles is de welvaart. Al die interessante mogelijkheden, hobby’s, mooie dingen, kleren, vervoersmiddelen, telefoons, modieuze huisinrichtingen, prachtige tuinen… Niets mis mee, maar het kost uiteraard wel klauwen met geld. Het is dus een direct gevolg van onze welvaart.

Hoewel deze dingen in onze maatschappij wel heel extreme vormen hebben aangenomen, is er eigenlijk niets nieuws onder de zon als we naar Jezus’ gelijkenis van de zaaier luisteren:

Weer anderen zijn als het zaad dat tussen de distels is gezaaid: ze hebben het woord wel gehoord, 19 maar de zorgen om het dagelijks bestaan en de verleiding van de rijkdom en hun verlangens naar allerlei andere dingen komen ertussen en verstikken het woord, zodat het zonder vrucht blijft.

Mark 4:18-19

‘De zorgen om het dagelijks bestaan’ hebben zich in onze maatschappij voor een groot deel verplaatst naar ‘de verleiding van de rijkdom’ en naar ‘verlangens naar allerlei andere dingen’.

De NBG vertaalt dit nog sterker:

…maar de zorgen van de wereld en het bedrog van de rijkdom en de begeerten naar al het andere komen erbij…

Het ‘bedrog van de rijkdom’ is zo bedrieglijk omdat we het vaak helemaal niet ervaren als ‘rijkdom’. Anderen zijn pas rijk, ik wil ook een klein graantje meepikken… En ondertussen hebben we niet in de gaten dat we in vergelijking met een groot gedeelte van de wereldbevolking in werkelijkheid steenrijk zijn, zelfs als we van een uitkering moeten zien rond te komen! En ondanks de toenemende ‘wereldse’ waarschuwingen voor de onhoudbaarheid van al deze rijkdom, blijft het maar doorgaan. Het wordt meer en meer in plaats van minder.

Jezus vergelijkt al deze zaken in zijn gelijkenis van de zaaier met ‘dorens en distels’. Wie zoekt er nou voor zijn plezier dorens en distels op? Jij en ik dus… Het gaat hier pijnlijk genoeg om zaad dat in goede aarde terechtkwam, lekker ging groeien en voldoende vocht had. Toch levert dit zaad de boer niets op omdat het gaandeweg wordt ‘verstikt’ door de dorens en distels. En dan is vruchteloosheid nog het gunstigste geval. In het ergste geval sterft dit graan een vroegtijdige dood door deze verstikking. Hoe vaak zou dat voorkomen in de geestelijke werkelijkheid?

Al deze rijkdom en ‘de verlangens naar allerlei andere dingen’ schreeuwen voortdurend om onze aandacht. Tijd voor de Bruidegom is er eigenlijk niet of nauwelijks. Er zijn zoveel andere spannende dingen om mentaal mee bezig te zijn. En dat merken we gegarandeerd als we bij uitzondering wel tijd voor gebed proberen te nemen. De gedachten over ‘allerlei andere dingen’ dwarrelen door ons hoofd en laten ons echt niet zomaar met rust.

Jammer genoeg biedt ook de vakantie vaak geen soelaas voor dit probleem. We hebben de neiging om ook die tijd vol te bouwen met allerlei mooie en spannende zaken waar we al ver op voorhand van kunnen dromen. Nog meer dwarrelende gedachten in ons hoofd…

We gaan terug naar de mooie profetie van Hosea waar naast de woestijn ook sprake is van het Achordal. Dat is een pijnlijke herinnering aan onweerstaanbare zuigkracht van de rijkdom na de val van Jericho. Alle vormen van rijkdom die de Israëlieten in de gevallen stad aantroffen lagen onder ‘de ban van de Heer’. Dat betekende concreet dat alles wat kon branden, verbrand moest worden. Waardevolle metalen waren voor de tabernakel. De Israëlieten hadden zelf niets bijgedragen aan de val van de stad en ze mochten er daarom ook niets uit meenemen. Lees het maar na in Jozua 6 en 7.

Achan kon die verleiding niet weerstaan. Kostbaarheden die hij in de gevallen stad tegenkwam, verborg hij onder de grond in zijn tent. De waarde van deze buit kwam volgens mijn achtergrondcommentaar overeen met een gemiddeld inkomen gedurende een heel leven! Die kans wil je niet zomaar laten lopen… De gevolgen waren groot voor Achan en zijn familie, maar ook voor het hele volk. Gods zegen ging op slot en er vielen veel doden aan de kant van Israël tijdens de volgende veldslag tegen het kleine stadje Ai. Toen het uitkwam, moesten Achan en zijn hele gezin, op Gods speciale bevel, gestenigd worden door het hele volk. Dat betekende dus dat de familielijn van Achan werd beëindigd: de meest afschuwelijke straf die een man kon overkomen in die cultuur.  Die steniging vond plaats in het Achordal. ‘Achor’ betekent zoiets als problemen, moeiten. Vervolgens werd een enorme stapel stenen als grafmonument over de lijken opgestapeld. Een monument voor alle toekomstige generaties. Mogelijk stond het er nog steeds in de tijd van Hosea. Deze gebeurtenis moet een diepe indruk op Israël hebben gemaakt. De impact ervan was kennelijk nog steeds voelbaar in Hosea’s dagen.

Hosea’s profetie stelt nu dat de Heer het Achordal zal maken tot een poort van hoop. Dit gaat over ‘lessons learned’ uit de geschiedenis. Er komt dus een dag dat Israël zich zal laten losrukken van de zuigkracht van steeds meer rijkdom en ‘de verleiding van al het andere’. Het zal zich laten ‘meelokken’ de woestijn in waar het loskomt van de beslommeringen van elke dag. En dan zal de Bruidegom er eindelijk in slagen om ‘tot haar hart’ te spreken.

Onze praktische toepassing

Voordat we overhaast praktische toepassingen gaan zoeken voor onze tijd, moeten we nog iets bijzonders vaststellen in deze profetie. De Heer belooft namelijk dat Hij Israël haar wijngaarden terug zal geven tijdens deze honeymoon in de woestijn! God belooft dus vruchtbaarheid in de landbouw, en dat wil zeggen voorspoed en materiële welvaart! En het Achordal zal worden tot een ‘poort van hoop’. Ook dat klinkt als een zegenbelofte. Het interessante is dat we nergens in de Bijbel de indruk krijgen dat God tegen welvaart is, hoewel het N.T. aanmaant om gewoon tevreden te zijn als je in je basisbehoeften kunt voorzien. Abraham, Isaac en Jacob werden juist door God enorm gezegend in de veeteelt wat zich vertaalde in zeer grote rijkdom. Het zegendeel in Deuteronomium 28 van de bekende Zegen- en Vloekuitspraken van Mozes over Israël, belooft grote rijkdom als het volk gehoorzaam Gods wetten blijft navolgen. Het Beloofde Land werd door God omschreven als een land ‘overvloeiend van melk en honing’. Ook weer een indicatie dat God zijn volk graag in materieel opzicht wil zegenen.

Letterlijk de woestijn in?

Zowel in de oude Joodse als Christelijke tradities is er de neiging geweest om contact met God te zoeken door letterlijk de woestijn op te zoeken en daar te gaan wonen als individuele kluizenaar of als kloosterorde. Dat laatste dan van het soort dat welvaart en rijkdom afzwoer, en zo eenvoudig mogelijk in armoede leefde. Deze gemeenschappen hebben veel bijgedragen aan de mystieke christelijke literatuur. Een algemeen voorbeeld om na te streven?

Persoonlijk denk ik dat het een goed idee is om te observeren hoe Jezus hiermee omging. Hij verzamelde duidelijk geen rijkdom, maar zag zich ook zeker niet geroepen om in de woestijn te leven als een soort kluizenaar. Hij kwam juist voortdurend onder de mensen. Hij was niet vies van een feestje weten we van de bruiloft in Kana. Wel zien we dat Hij regelmatig de eenzaamheid opzocht, zowel individueel als met zijn discipelen. Zie bijvoorbeeld Markus 6:31. Het Griekse woord voor ‘eenzame plaats’ betekent letterlijk ‘woestijn’… Dat hoefde dan niet een ‘droge zandbakwoestijn’ te zijn, maar wel een onherbergzaam, onbewoond oord. Jezus zelf maakte daar graag gebruik van om zich terug te trekken voor gebed. Vaak ook nog eens ’s nachts zodat Hij niet werd lastiggevallen door de eindeloze drom mensen die hem overdag volgde.

In het Hogepriesterlijkgebed (Johannes 17) zegt Jezus dat zijn discipelen niet ‘uit de wereld’ zijn, net zoals Hij niet uit de wereld is, maar dat ze wel ‘in de wereld gezonden zijn’ precies zoals Jezus door de Vader in de wereld was gezonden.

Naar mijn mening is de grote praktische uitdaging voor ons dus niet om persé de welvaart en gewone deelname aan het dagelijkse leven opzij te zetten. De uitdaging is juist om op een normale manier deel te nemen aan het dagelijkse leven, al genietend van de materiele zegeningen die God ons schenkt, maar zonder daar verslaafd aan te raken. En dat op zo’n manier dat we stelselmatig discipline inbouwen in onze dagelijkse routine om rust en tijd te nemen voor de Bruidegom, zodat Hij met grote regelmaat tot ons hart kan spreken, waar wij dan weer op kunnen antwoorden met de taal van de liefde die daarbij hoort.

Dit is in feite exact dezelfde uitdaging die een getrouwd stel heeft om regelmatig voldoende ‘quality time’ voor zichzelf en hun relatie in te bouwen, ondanks alle hectiek van het bestaan. Huwelijken staan of vallen met deze discipline!

Ik hoor regelmatig van gelovigen die zo nu en dan een ‘stilte weekeind’ of ‘stilte week’ voor zichzelf organiseren. Ik heb daar persoonlijk geen ervaring mee, maar het lijkt me erg mooi en fijn om te doen. Ik denk tegelijkertijd dat je dat niet moet zien als de oplossing voor de uitdaging waar dit woestijnhoofdstuk over gaat. Zo’n retraite zal namelijk geen onderdeel zijn van je dagelijkse routine. Het zal hoogstens een prachtige, maar uitzonderlijke, aanvulling zijn op je dagelijkse intieme omgang met God. Mogelijk kan het ook een belangrijk beginpunt markeren om met een gedisciplineerde routine te starten, wat de omgang met God betreft. Wat ik maar wil zeggen is, dat je een gebrek aan de mogelijkheid om zo’n stilte retraite te organiseren, niet moet zien als reden om dan maar helemaal geen ‘woestijnrust’ met de Bruidegom te nemen.

Het grote praktische belang van een dagelijkse gebedsroutine

De meest praktische manier om tot dagelijkse ‘woestijnrust’ te komen is strikt persoonlijk en dus voor elke gelovige weer anders. Er zijn geen regels voor te geven, hoogstens een aantal algemene principes waar je hopelijk iets mee kunt. Zo ben ik aan de hand van mijn eigen ervaringen tot de volgende praktische inzichten gekomen:

• Het tot rust brengen van de gedachtenmaalstroom in je hoofd kan best veel tijd kosten. Wees realistisch en houd daar rekening mee. Geef niet te snel op. Focus je op heel eenvoudige gebedsfragmenten, en blijf die herhalen tot je rust ervaart. Blijf bijvoorbeeld eenvoudigweg je liefde voor de Vader en de Heer herhalen en herhalen totdat je hoofd en je hart er vol van is. Doe dat telkens opnieuw zodra die maalstroom weer op gang dreigt te komen. Ga bijvoorbeeld bewust met de Geest meebidden: ‘Papa, ik hou van U’. Blijf dat herhalen, echt vanuit je hart, totdat het weer rustig is.
  
  
• Ik heb gemerkt dat vaste routine in tijd, plaats en omstandigheden een enorm groot voordeel heeft. Het opbouwen van zo’n routine kan veel zelfdiscipline vragen, maar als je eenmaal routine te pakken hebt, zul je merken dat hoofd en hart daar ook aan wennen, en veel sneller dan in het begin tot rust komen en openstaan voor intimiteit met de Vader.
  
  
• Maak zo nodig afspraken met je huisgenoten over die dagelijkse routine, zodat ze duidelijk weten waar je mee bezig bent en je dan ook met rust laten. Probeer het zo te regelen dat het weinig tot geen praktische impact heeft op het doen en laten van je huisgenoten. Het is niet fair als anderen offers moeten brengen voor jouw tijd met God. Mochten jouw praktische condities onvermijdelijk inschikkelijkheid vragen van je huisgenoten, compenseer ze daar dan nadrukkelijk voor door op andere momenten zaken van hen over te nemen, of door op andere momenten juist extra ‘quality time’ met hen te hebben. Het allerlaatste wat je wilt is anderen tot last zijn. Dat zou op termijn onvermijdelijk tot frustratie en conflicten leiden.
  
  
• Zet je telefoon uit en leg hem uit zicht.
  
  
• Vermijd liefst een ‘werk gerelateerde plek’ voor deze tijd met God.
  
  
• Maak geen routineplannen die tot structureel slaaptekort zouden leiden. Dergelijke plannen zijn gedoemd te mislukken op de langere termijn. Ze leiden dus enkel tot frustratie. Als je echt tijdsgebrek hebt, dan zul je moeten beslissen welke dagelijkse bezigheden minder belangrijk zijn dan deze kostbare intieme tijd met de Bruidegom. Mogelijk één van je hobby’s afstoten? Of minder TV of internet tijd? Of een snelle scan van het belangrijkste nieuws via een website in plaats van het tijdrovende krantlezen?
  
  
• Richt je gebedstijd op zo’n manier in dat het geen ‘corvee’ wordt. Wie bidden ervaart als ‘moeten’ zal er weinig vreugde uit putten en de kans is klein dat het een blijvende gewoonte wordt. Dit hele boek is er juist op gericht om je te laten zien hoe gebed in de eerste plaats intieme omgang met God zou moeten zijn. Hoe meer je het als dusdanig ook echt gaat ervaren des te meer vreugde het zal schenken. Vreugde die je niet meer wilt missen…

Belangrijke gebedstip van Jezus

Bovenstaande tips sluiten, denk ik, goed aan bij het volgende praktische gebedsadvies van Jezus:

Maar als jullie bidden, trek je dan in je huis terug, sluit de deur en bid tot je Vader, die in het verborgene is.

Mattheüs 6:6

Merk ook hier op dat Jezus geen letterlijke ‘woestijnreis’ veronderstelt om tot de nodige persoonlijke rust te komen. Het is misschien interessant om te weten dat Joden traditioneel probeerden om drie keer per dag zo’n rustig gebedsmoment te hebben. Misschien in navolging van Daniël? Daniël had, interessant genoeg, trouwens een erg drukke baan als hoofdbestuurder binnen het Babylonische Rijk en als vertrouweling van de koning. Absoluut geen ‘woestijnkluizenaar’ dus!

De eerlijkheid, over de context van bovenstaand citaat van Jezus, gebiedt trouwens te vermelden dat Jezus’ praktische punt hier draait om het door anderen gehoord worden tijdens je gebed. Joden baden altijd hardop. Jezus keert zich hier tegen de hypocriete gewoonte om publiekelijk te staan bidden zodat anderen onder de indruk van je vroomheid zouden zijn. Ook dat kan trouwens voor ons een praktisch punt zijn, ook als het niet om de hypocrisie gaat. De Bijbel leert nergens dat gebed hardop moet zijn. Persoonlijk doe ik dat nooit, behalve uiteraard in gezamenlijke gebedsmomenten met anderen. Ik weet eerlijk gezegd niet waarom ik voor mezelf niet graag hardop bid. Ik denk dat het wel een goede remedie kan zijn om je concentratie te bewaren tijdens het bidden. Mocht je hardop willen bidden in je persoonlijke gebedstijd, dan zijn Jezus’ woorden in Mattheüs extra belangrijk: zorg dat je er niemand mee stoort, laat het echt privé zijn, ook wat je huisgenoten betreft.

En misschien nog een praktische toepassing van deze gebedstip van Jezus. We kunnen misschien het idee hebben om onze dagelijkse gebedstijd onderweg in de auto, op de fiets of tijdens een wandeling te houden. Dat kunnen soms mooie aanleidingen zijn voor extra tijd met God, maar het zijn per definitie geen omstandigheden voor maximale gebedsconcentratie. Jezus’ advies is dus: sluit je op in je huis met de deur dicht. Maximale concentratie…

Stilteretraite

Mocht je jezelf de luxe kunnen permitteren van een stilteretraite zo nu en dan, dan lijkt me dat zeker aan te bevelen. Maar ook hier weer: doe het in goed overleg met je huisgenoten zodat je er anderen niet mee tot last bent. Als het offers van anderen vraagt, doe het dan enkel met volledige instemming. En compenseer die offers ruimhartig op een creatieve manier. En zoals gezegd: maak niet de denkfout dat zo’n retraite je dagelijkse tijd met de Vader kan vervangen. Dat laatste is en blijft het belangrijkste.

Ik denk dat dit boek voldoende praktische suggesties en Bijbeloverdenkingen bevat om een extra dimensie aan zo’n retraite te geven. Sterker nog: ik denk dat dit boek uitstekend bruikbaar is om biddend door te nemen tijdens zo’n stilteretraite. Mogelijk heb je dan ook meer rust om echt stil te staan bij veel van de praktische vragen en suggesties aan het eind van elk hoofdstuk.

Praktische vragen en suggesties

1. Waar plaats jij jezelf op de ‘ladder van de rijkdom’? Zie dat in het licht van alle mogelijke condities die wereldwijd voorkomen.
   
   
2. Hoe frequent en intensief dank je God voor de rijkdom waar je van mag genieten?
   
   
3. Schat eens in welk maandbedrag nodig is om in je absolute basisbehoeften te voorzien. Hoever komt jouw inkomen boven die absolute basis uit?
   Maak een inschatting van het percentage van dat ‘overschot’ dat je teruggeeft aan God en aan goede doelen.
   
   
4. Lees nu eens over de arme weduwe in Lukas 21:1-4. Welk percentage van haar ‘overschot’ gaf de arme weduwe terug aan God?
   Wat was Jezus’ conclusie hierover?
   Wie had het meeste last van de zuigkracht van de rijkdom? De ‘rijken’ of de arme weduwe?
   Wat zou Jezus’ boodschap voor jou kunnen zijn?
   
   
5. Ken je nog een gebeurtenis in de Evangeliën waarbij Jezus pijnlijk duidelijk maakte hoe sterk de zuigkracht van rijkdom kan zijn, ook voor iemand die graag serieus met God leeft?
   
   
6. Hoe is die zuigkracht in jouw leven? Neem ruim de tijd voor zelfreflectie voor je tot een conclusie komt!
   
   
7. Probeer in te schatten welke impact welvaart en alle prikkels uit onze welvarende wereld, hebben op jouw geestelijk leven, en dan met name op de intimiteit met God.
   
   
8. Heb je wel eens een stilteretraite gehouden? Hoe zag dat eruit? Hielp het om daarna op dagelijkse basis meer met God op te trekken?
   
   
9. Wat vind je van het idee om dit boek te gebruiken tijdens een stilteretraite?
   
   
10. Heb jij een vaste dagelijkse routine om geconcentreerd tijd met God te nemen?
    Zo ja, hoe ziet dat eruit, en is het bevredigend? Als je eerlijk bent, ervaar je het als een dagelijkse bron van vreugde, of eerder als corvee?
    Als je geen vaste routine hebt in de omgang met God, zie je kans om realistische plannen te maken om daar mee te beginnen?
    
    
11. Herken je je in de basisprincipes voor een dagelijkse gebedsroutine, die ik in dit hoofdstuk opsom?
    Zijn er zaken waar je het niet mee eens bent?
    Zijn er principes waar je misschien je voordeel mee zou kunnen doen?