Heftig ‘beoordelingsgesprek’

Jezus’ beoordeling van de gemeente in Efeze

In het bedrijfsleven zijn beoordelingsgesprekken gangbaar. Dat is een gesprek waarbij de werkgever zijn beoordeling van een werknemer geeft, met onderbouwing als het goed is. De werknemer heeft het maar aan te horen en op het lijntje te tekenen voor gezien. Hij kan hooguit aangeven dat hij het er niet mee eens is.

Een beoordelingsgesprek heeft ook consequenties. Het bepaalt opslag, promotie, degradatie of in het ergste geval ontslag.

In het laatste Bijbelboek, Openbaring, vinden we 7 brieven van Jezus aan zeven gemeenten. Ze lezen als beoordelingsgesprekken. De geadresseerde gemeenten krijgen geen gelegenheid voor weerwoord en er worden nadrukkelijk consequenties genoemd als de situatie niet verandert.

Ik was al jong geboeid door deze zeven brieven aan het eind van de Bijbel. Ik ken dan ook al heel lang de beroemde uitspraak in de brief van Jezus aan de gemeente in Efeze zoals we die vinden in Openbaring:

Maar dit heb ik tegen u: u hebt de liefde van weleer opgegeven.  Bedenk van welke hoogte u gevallen bent. Breek met het leven dat u nu leidt en doe weer als vroeger.

Openbaring 2:4-5

Bij mij komt de NBG vertaling nog heftiger binnen:

Maar Ik heb tegen u, dat gij uw eerste liefde verzaakt hebt.  Gedenk dan, van welke hoogte gij gevallen zijt en bekeer u en doe (weder) uw eerste werken.

Ik wist niet goed wat ik moest met deze strenge beoordeling. Spontaan lezend vertaalde ik ‘uw eerste liefde’ (NBG) met de verliefdheid waarmee de meeste liefdesrelaties beginnen. Zoals ik eerder beschreef, kende ik dat heel goed vanuit mijn eigen verliefdheid voor dat heel speciale meisje dat ik tijdens mijn ingenieursstudie in Leuven leerde kennen. Maar ik beschreef ook hoe juist die verliefdheid me aan het denken had gezet over mijn gebrek aan emotionaliteit in mijn liefde voor God. Als ik niet eens zo’n speciaal gevoel voor God in het begin had gekend, hoe zou Jezus mijn liefde voor Hem op dit moment dan wel niet beoordelen? Ik twijfelde niet aan mijn geloof of oprechtheid of bereidheid om God te dienen, maar vond geen antwoord op deze prikkelende vraag. En zoals dat dan gaat, begraaf je de vraag na een tijdje maar vanwege je gemoedsrust.

Een tijd geleden besloot ik deze vraag weer op te graven en via commentaren en een Grieks woordenboek te onderzoeken wat er nou precies staat in de Griekse grondtekst. Ik kwam tot de volgende conclusies:

1. Commentaren wijzen erop dat het niet duidelijk is of Jezus hier spreekt over de liefde voor Hemzelf, of over de liefde voor de gelovigen onderling. Wel wordt er meestal terecht aan toegevoegd dat het één niet zonder het ander kan en dat we dus niet echt hoeven te kiezen tussen die twee mogelijkheden.
   Persoonlijk denk ik dat het voor de hand ligt dat Jezus het hier in de eerste plaats heeft over de liefde voor Hemzelf omdat het zo’n persoonlijke brief is. Ook speelt de ‘Bruiloft van het Lam’ met Zijn Gemeente een belangrijke rol in Openbaring. Het boek eindigt ook niet voor niets met de liefdesverzuchtingen van de Bruid: ‘De Geest en de Bruid zeggen KOM…’.
   En bij mijn weten speelt het onderwerp van liefdeloosheid of zelfs ruzie tussen gelovigen onderling nergens een rol in Openbaring. Ik vermoed dat ze het veel te druk hadden met overleven in een tijd van hevige christenvervolging.
   
   
2. Intuïtief vertaal je ‘eerste liefde’ met dat heftige verliefdheidsgevoel dat mensen overkomt als het liefdesvirus onverbiddelijk toeslaat. We weten objectief gesproken dat dat soort verliefdheid voor een groot deel met onze hormonen te maken heeft. We weten ook dat die heftigheid onmogelijk kan blijven. Ze zwakt bij iedereen onvermijdelijk af met de tijd. Daar is dus niets mis mee, en het is zeker niet verwijtbaar. Aangezien Jezus ook onze hormonen geschapen heeft, weet Hij beter dan wijzelf hoe dat zit. Ik concludeer dan ook dat de ‘eerste liefde’ waar Jezus het hier over heeft niet vergeleken moet worden met de heftige hormoon gedreven verliefdheid aan het begin van een liefdesrelatie. Dat zou ook niet logisch zijn want voor zover ik weet spelen hormonen geen rol in de liefde voor God. Als het goed is neemt in een menselijke liefdesrelatie een veel dieper soort liefde het gaandeweg over van de hormonen. Liefde, warmte, genegenheid, trouw, diep respect en waardering, niet geboren uit hormonen maar uit het steeds beter leren kennen en waarderen van elkaar. En die nieuwe, steeds dieper wortelende liefde drijft je naar elkaar toe. Er hoort een hunkering en diep verlangen bij om regelmatig tijd, aandacht en echt contact met elkaar te hebben.
   OK, laten we eerlijk zijn, de hormonen blijven een belangrijke rol spelen in het genieten van het liefdesspel. Maar er is veel meer dan dat, zoals ouderen je kunnen vertellen waarvan die hormonen hun beste tijd hebben gehad. En hoe je het ook wendt of keert, emotie, gevoel speelt hierbij een heel belangrijke rol. Zonder die gevoelens van genegenheid en warmte spreken we van een verstandshuwelijk. Een verstandshuwelijk kan wel degelijk standhouden, uit respect voor elkaar, uit angst voor het onbekende als je de vertrouwde relatie opgeeft, uit schaamte, of vanwege de kinderen bijvoorbeeld. Maar het is en blijft een zeer triest soort huwelijk waar niemand blij van wordt, inclusief de Schepper van het huwelijk.
   
   
3. Omdat die diepgewortelde liefde schreeuwt om samenzijn en contact en regelmatige uitwisseling van allerlei vormen van affectie is het verdriet en de teleurstelling bijna onhoudbaar als één van beide partners gaandeweg zijn of haar prioriteiten laat verschuiven naar andere zaken zoals de carrière, een hobby of een andere vlam. Het gevoel van warmte en gedeelde diepe genegenheid maken bij de één plaats voor onverschilligheid en bij de ander voor groeiende verwarring, teleurstelling en mogelijk bitterheid. Liefdespartners die een verbond sloten met elkaar hebben simpelweg recht op die wederzijdse uitwisseling van warmte en genegenheid. Het Oude Testament laat op talloze plaatsen zien dat jaloezie volledig terecht is als één van beiden de affectie verruilt voor andere interesses. Dat is precies hoe Jezus de zoekgeraakte liefde vanuit Efeze ervaren heeft. We zullen straks vaststellen dat Hij daar niet mee kan leven…
   
   
4. In de NBG vertaling staat dat ze hun eerste liefde hadden ‘verzaakt’. De NBV vertaalt met ‘opgegeven’. Beide zijn correcte vertalingen van het Grieks. Je kunt ook vertalen met ‘verkwanselen’. Het gaat dus om iets kwijtraken vanwege eigen toedoen, domweg door slordigheid. De verliezer is zelf nadrukkelijk verantwoordelijk voor het verlies. Hij had het kunnen voorkomen als hij voorzichtiger was geweest. Een kostbaar ding waar je veel waarde aan hecht berg je zorgvuldig op om verlies te voorkomen. Als de waarde die je eraan hecht vermindert, of als je andere prioriteiten krijgt, kan het zijn dat je er steeds slordiger mee omgaat totdat het op een dag dus zoek blijkt te zijn. Dit was voor mij een behoorlijk verrassende conclusie. Intuïtief ga je ervan uit dat liefde je overkomt en dat je er dus weinig tot geen controle over hebt. Jezus denkt daar kennelijk heel anders over: het bewaken en bewaren van de liefde voor Hem is je eigen verantwoordelijkheid. Het overkomt je niet zomaar, je kiest ervoor… of niet.
   
   
5. Het krachtige vervolg in de brief is dan ook met eigen woorden vertaald: ‘Doe er wat aan!’
   Het verlies was hun eigen verantwoordelijkheid. Gelukkig is het terugvinden van hun eerste liefde zeker mogelijk volgens Jezus en kennelijk ook volledig hun eigen verantwoordelijkheid. Die boodschap kwam luid en duidelijk over bij me. Maar hoe dan?
   
   
6. Jezus noemt twee belangrijke dingen die binnen onze eigen verantwoordelijkheid liggen:
   1. ‘Bedenk van welke hoogte u gevallen bent’.
      Zelfreflectie dus, inclusief serieus stilstaan bij hoe het vroeger was.
   1. Bekeer je en zorg dat het weer wordt zoals vroeger. Doe opnieuw je eerste ‘werken’. Bizar: de rol van onze eigen verantwoordelijkheid voor het levend houden van de liefde is zo groot dat Jezus spreekt in termen van ‘werken’. Actiever dan dat kan het niet, zou ik zeggen.

Behoorlijk heftige conclusies vond ik. Maar ik bleef zitten met wat ik eerder beschreef: vanwege mijn positieve christelijke opvoeding heb ik nooit een ‘bekeringservaring’ meegemaakt, waar vaak die eerste sterke gevoelens uit voortkomen, als ik de getuigenissen van anderen mag geloven. In Efeze was het evangelie door de prediking van Paulus ingeslagen als een bom. Lees maar na in Handelingen 19. Wat een impact, genezingswonderen en radicaal veranderde levens! Zelfs de toeristeneconomie was erdoor op z’n kop gezet! Ik kan me goed voorstellen dat je intens diepe en heerlijke liefdesgevoelens voor Jezus krijgt als je vanuit het donkere heidendom tot ongekende geestelijke vrijheid komt onder dergelijke omstandigheden. Maar ik had dus nooit dat soort donkere zondige heidendom meegemaakt en ook niet zulke heftig ingrijpende veranderingen of wonderen. Ik heb gelovigen met een vergelijkbaar gebrek aan een ingrijpende bekeringservaring horen zeggen dat ze dat ‘helaas’ niet hadden meegemaakt. Persoonlijk begrijp ik zo’n opmerking niet. Goed beschouwd kun je het enkel als een grote zegen zien dat je nooit zonder God in zo’n donker moeras hebt hoeven leven toch?

De situatie van de één is nou eenmaal niet de situatie van de ander. De eerste gelovigen in Efeze hadden zulke heftige bekeringsomstandigheden meegemaakt. Maar deze beoordelingsbrief van Jezus in Openbaring is waarschijnlijk zo’n veertig jaar later geschreven. Een generatie later dus! We mogen veronderstellen dat er inmiddels veel tweede-en derde-generatie gelovigen in de gemeente waren geboren en getogen. Zij hadden al die heftige gebeurtenissen tijdens de bediening van Paulus niet meegemaakt. En ook zij worden hier door Jezus beoordeeld!

Ik kwam tot de conclusie dat het raadsel helemaal geen raadsel is, maar super simpel in principe. Als het terugvinden van verloren eerste liefde mogelijk is, en volledig je eigen verantwoordelijkheid blijkt te zijn, dan moet het voor het eerst vinden van die eerste liefde als je die nooit gekend hebt ook mogelijk zijn en is ook dat volledig je eigen verantwoordelijkheid.  Die simpele conclusie sloeg in als een bom…

De twee noodzakelijke acties die Jezus noemt zijn precies het doel van dit boek:

1. Zelfreflectie stimuleren over je genegenheid en liefde voor Jezus, ook terugkijkend hoe het vroeger was. En als je net als ik christelijk bent opgevoed en vast moet stellen dat je die ‘eerste liefde’ eigenlijk nooit zo hebt gekend, dan is ook dat gewoon een belangrijke vaststelling. Zelfreflectie betekent juist dat je de werkelijkheid over je leven eerlijk tot je door laat dringen, hoe die werkelijkheid er ook uit mag zien.
   Ik hoop dus dat dit boek je zal prikkelen om tijd te nemen eerlijk over jezelf na te denken. De praktische vragen en suggesties aan het eind van elk hoofdstuk zijn mede daarvoor bedoeld.
   
   
2. Als de conclusie van je zelfreflectie wordt dat Jezus moeilijk enthousiast kan zijn over je genegenheid en de emotionele diepgang van je liefde voor Hem, dan is volgens Hem bekering nodig. Dat wil zeggen de beslissing nemen om de dingen anders te gaan doen, je leven anders te gaan inrichten. Inzien dat de verantwoordelijkheid hiervoor in de eerste plaats bij jezelf ligt. Met de logische vraag tot gevolg: hoe pak ik dat aan? Die laatste vraag komt volop aan bod in dit boek. Ik hoop en bid dat het je daarbij een beetje kan helpen.

Praktische vragen en suggesties

1. Hoe denk jij over mijn conclusies over Openbaring 2:4 en 5?
   
   
2. Hoe ben jij tot geloof gekomen? Wat voor emotionele impact had dat op jou in het begin?
   
   
3. Hoe heeft je relatie met Jezus zich door de jaren heen verder ontwikkeld, ook in emotioneel opzicht?
   
   
4. Als Jezus jou een persoonlijke beoordelingsbrief zou sturen zoals aan Efeze, wat zou daarin kunnen staan?
   
   
5. Als je ruim de tijd voor zelfreflectie hebt genomen, is er dan actie nodig? Zo ja, vind je Jezus’ term ‘bekering’ daarvoor op z’n plaats?
   
   
6. Aan wat voor ‘werken’ zou Jezus denken om je terug te voeren naar een innige, warme affectie voor Hem?