Als we echt verlangen naar een intieme relatie met God, waarbij onze emoties volop meedoen, dan is het belangrijk dat we ook emotioneel in contact komen met het besef van Gods heiligheid. En daaraan gekoppeld een diep besef van ons eigen gebrek aan heiligheid. God hielp het volk Israël een handje met de eerder beschreven multimediashow. Via al hun zintuigen kwam de boodschap luid en duidelijk over. En emoties reageren gemakkelijk op basis van zintuiglijke prikkels.
Laten we eens rustig stilstaan bij wat God hier in feite doet. Hij is Geest. Hij heeft geen lichaam. Hij staat boven de materiële werkelijkheid. Of beter: Hij staat buiten de materiële wereld. Hij kan dus helemaal niet gezien worden. Hij is niet omgeven door een donkere wolk of door helder verblindend licht. Zijn aanwezigheid is niet materieel en veroorzaakt dus ook geen aardbeving of bazuingeschal.
Toch zorgt God ervoor dat al die materiele verschijnselen zich voordoen. Hij maakt zichzelf dus voor deze gelegenheid hoorbaar, zichtbaar en zelfs voelbaar in de aardtrillingen. De reden daarvoor is verbluffend simpel en effectief als je er even bij stilstaat! Hij wil duidelijk een diep emotionele impact hebben op de Israëlieten: Hij wil ontzag opwekken. De gemakkelijkste toegangspoort tot onze emoties loopt via onze zintuigen. Ik wees al eerder op de kracht van woorden om emoties diepgaand te beïnvloeden. Maar zintuiglijke waarneming heeft nog veel meer kracht dan woorden om emoties te beroeren. Vergelijk maar eens een krantenverslag zonder foto’s, over een afschuwelijke ramp of oorlog. Goed geschreven zal dat verslag zeker impact op de lezer hebben. Maar datzelfde verslag met aangrijpende foto’s van de menselijke ontreddering en wanhoop zal nog veel meer impact hebben. En een niets verhullend videoverslag, rechtstreeks vanuit het rampgebied, dreigt zoveel emotionele impact te hebben, dat het hooguit in een gecensureerde versie publiek gemaakt zal worden. De oorspronkelijke rauwe versie dreigt veel kijkers emotioneel zo diep aan te grijpen dat zij als toeschouwer emotioneel mogelijk ook in de problemen kunnen raken.
Heb je wel eens tijdens het kijken naar een film van een fictief verhaal met tranen in je ogen gezeten? Of met een dichtgeknepen keel, of samengeknepen billen, of kromme tenen? Allemaal het resultaat van de emotionele impact van slechts twee soorten zintuiglijke prikkels: zien en horen. En dan worden die zintuigen in het geval van film zelfs volledig kunstmatig geprikkeld. Bizar toch? Maar zo direct is de toegangspoort van onze zintuigen naar onze emoties dus.
Terug naar Mozes. Ik zeg het nogmaals: wat God hier bij de Sinaï doet is in feite goed te vergelijken met een modern multimedia spektakel. Ik ga nu iets heel geks van je vragen in de hoop dat ik je niet verlies: probeer je de situatie in de woestijn eens voor te stellen als een modern audiovisueel museum over de omgang met God. God die zelf buiten de materiele werkelijkheid staat, manifesteert zichzelf op allerlei materiele manieren om de zintuigen van de Israëlieten rechtstreeks en materieel te prikkelen. Zijn doel is daarmee hetzelfde als het doel van een audiovisueel museum: het onderwerp zo tastbaar dichtbij brengen, dat het publiek de indruk heeft het zelf mee te maken. En in de woestijn gaat God daar extreem ver in. Hij gebruikt geen kunstlicht, projectoren, stoelvibrators, rookmachines of mega audio-installatie maar iets veel effectievers. Hij zorgt voor rechtstreekse echte natuurverschijnselen in zijn show. De donkere wolk hangt daar echt. De berg en de grond onder hun voeten is echt hevig aan het schudden. De rook, donder en bliksem die ze waarnemen zijn echt. Ik vermoed dat je kunt stellen dat enkel het bazuingeschal niet echt was, maar kunstmatig opgewekt zonder echte ramshorens. Maar wie weet… En dat alles dus door een God die zelf boven en buiten de materiële, zintuiglijk waarneembare werkelijkheid staat. Nogmaals: waarom dit indrukwekkende ‘audiovisuele museum’? Om de zintuigen helemaal door elkaar te schudden, zodat daardoor de emoties diep aangeraakt zouden worden.
Moderne Bijbellezers die denken dat deze dingen niet echt zijn gebeurd, maar gaandeweg door de Joodse overlevering zijn bedacht, en steeds verder en verder zijn aangedikt tot een mooi verhaal, missen Gods boodschap compleet. Dat moderne Westerse idee is gebaseerd op de gedachtegang dat wonderen niet echt gebeuren. Ze kunnen beter maar hun Bijbel dichtdoen om een vrolijker roman te gaan lezen. Nee, God staat inderdaad buiten de materiële wereld, maar Hij heeft alle macht en creativiteit om te verschijnen in de materiële wereld, precies zoals Hij dat zelf wil. En in dit geval bij de Sinaï is dat dus in de vorm van een onvoorstelbaar spektakel.
God stelt duidelijk dat hij wilde dat deze multimediashow impact zou hebben op alle toekomstige generaties. Tot en met onze generatie toe dus. Maar hoe werkt dat dan? Wij maken het niet mee. Ik hoor, zie en voel niets. Hoe zou het dan impact op mijn emoties kunnen hebben?
Wij ontvangen die zintuiglijke prikkels niet, met als gevolg dat we gemakkelijk geen enkele emotionele beleving hebben bij ons verstandelijke kennen van Gods heiligheid. Maar daar is een oplossing voor! We zullen in een later hoofdstuk zien dat de schrijver van de Hebreeënbrief, zijn lezers oproept om zich dit hele spektakel bij de berg Sinaï in gedachten op zo’n manier voor te stellen, dat ze er diep door onder de indruk raken. Lees en herlees dit verhaal dus telkens opnieuw terwijl je je best doet om je echt in te leven in de gebeurtenissen. Stel je voor dat jij daar ook aan de voet van de bevende, rokende berg staat. Eerst hoor je het steeds luider wordend bazuingeschal en de donderslagen, en vervolgens de stem van God zelf. Stel je de kolkende pikzwarte rook voor. Laat het als een film aan je voorbijtrekken waarbij je de volumeknop van je geluidsinstallatie bij wijze van spreken op maximum zet, zodat de buren aan het eind van de straat het ook kunnen horen!
Misschien is onze handicap wel dat we zelf kunnen lezen! Een groot deel van de eeuwen sinds Mozes, konden de meeste mensen niet lezen, en werd er vooral voorgelezen in de tempel, synagoge en kerk… Deze verhalen zouden weer vol gevoel en expressie voorgelezen moeten worden. We hebben daar echt geen dure multimedia-apparatuur voor nodig. Als het goed wordt voorgelezen, hoef je je ogen maar te sluiten om het te zien gebeuren. Zoek desnoods een audio-bijbel waar echt expressief wordt voorgelezen. Waar het om draait, is dat je het in je verbeelding weer ziet en voelt gebeuren. Daar is concentratie voor nodig en de wil en het verlangen om het zo direct mogelijk te beleven.
Ik herinner me als de dag van gisteren een Bijbelvertelling door een basisschooldocent in een klein Congolees dorpje met eenvoudige lemen hutjes en rieten daken. Hij sprak in het Kikongo en ik wist niet waar hij over zou vertellen. Ik kende die taal niet, maar kon door zijn expressieve manier van vertellen al vrij snel aanhaken, vooral dankzij zijn ‘body language’. Het ging over de Verloren Zoon. En ik kreeg een brok in mijn keel bij de denkbeeldige omhelzing van die zoon. En dat gebeurt me nu warempel weer, inclusief natte ogen…
Dat is precies het doel van meditatief Bijbellezen waar ik eerder over schreef. Biddend lezen en herlezen, net zolang tot je er zelf middenin zit en het meemaakt. Als je vaak genoeg herleest heb je ook geen audio Bijbel nodig. Je sluit je ogen en laat in gedachten het verhaal nog een keer aan je geestesoog voorbijtrekken. Hoor het bazuingeschal. Voel de aarde trillen. Kijk met angst naar die aanzwellende pikzwarte wolk op de berg. Luister naar de eis van God in de tien geboden. Vat het met Jezus samen in twee zinnen: ‘Heb God lief boven alles’, en ‘Heb je naaste lief als jezelf’. Stel voor jezelf vast, dat je onmogelijk aan die eis kunt voldoen, hoe goed je ook leeft, en hoe je ook je best doet. Door dat biddend te doen, geef je de Geest zo ruim mogelijk de gelegenheid om, bij wijze van spreken zelfs zintuiglijk, de toegang tot je emoties te ontsluiten. Het gevolg zou moeten zijn dat je emoties en je hart vervuld worden van diep ontzag voor God, en van het besef hoe nietig en onbekwaam je van jezelf bent, en hoe onmogelijk het in principe is om met die God op te kunnen trekken.
Maar… daar is dan die wonderlijke, uitzonderlijke man Mozes, in dat heftige tafereel. Alles en iedereen zou ogenblikkelijk worden doodgebliksemd als ze de berg maar met een vinger zouden aanraken… behalve Mozes en Aäron. Zij krijgen het wonderlijke voorrecht om zonder kleerscheuren toch op te mogen klimmen naar God. We weten hoe dat zit: genade dankzij het werk van Christus. Maar de reikwijdte van die genade zal pas emotioneel doordringen als we emotioneel contact hebben met de eigenlijke onmogelijkheid ervan vanwege Gods heiligheid. We gaan daar veel meer over lezen in de geschiedenis van Mozes.
De eerste verbondssluiting
In Exodus 24 breidt God die genade verder uit tot Nadab en Abihu, de zonen van de toekomstige hogepriester Aäron, en de zeventig belangrijkste vertegenwoordigers van het volk. Dit is ook weer een zeer belangrijke geschiedenis. We lezen hier voor het eerst in de Bijbel over ‘het zien van God’ door dit selecte gezelschap.
Hierna ging Mozes de berg op, samen met Aäron, Nadab, Abihu en zeventig oudsten van het volk, 10 en zij zagen de God van Israël. Onder zijn voeten was er iets als een plaveisel van saffier, helder stralend als de hemel zelf. 11 Deze vooraanstaande Israëlieten werden niet door God gedood: zij zagen hem, en zij aten en dronken.
Exodus 24:9-11
Net voor dit gedeelte lezen we hoe God voor het eerst een verbond sluit met het hele volk, op basis van offerbloed en een formeel ‘contract’, namelijk de eerste versie van een door Mozes geschreven ‘wetboek’. De betekenis van vers 11 is heel duidelijk: het is enkel en alleen door dat verbond dat deze mannen niet door God gedood worden. Nog veel sterker: ‘zij zagen God, en zij aten en dronken’!
Zie je hoever God gaat in zijn onderwijs via dit ‘audiovisuele museum’? We zagen in hoofdstuk Taal van de liefde, dat God deze tijd met zijn volk in de woestijn ervoer als een honeymoon met zijn bruid. Hij trekt dan ook alle registers open! Hoewel God geen lichaam heeft en dus simpelweg niet ‘gezien’ kan worden, zorgt Hij toch voor een indrukwekkende zintuiglijk waarneembare verschijning. Zodra ze tot binnen in die donkere dreigende wolk doordringen, krijgen ze een heel ander beeld te zien van God: ‘ze zagen de God van Israël’ op de een of andere onbeschreven manier. Het enige visuele detail dat we krijgen, heeft enkel met zijn voeten en entourage te maken: ‘Onder zijn voeten was er iets als een plaveisel van saffier, helder stralend als de hemel zelf.’
En tot slot: ze mogen aan tafel gaan om te eten en te drinken, kennelijk met uitzicht op deze indrukwekkende visuele verschijning van God zelf! Samen met iemand eten en drinken, betekende in die cultuur, nog veel sterker dan in de onze, vertrouwelijke omgang hebben met iemand. Maar sta er ook even bij stil hoe vergaand de materiele werkelijkheid van deze verschijning van God is. Het is moeilijk om je iets voor te stellen dat nog nadrukkelijker materieel is dan eten en drinken.
Praktische vragen en suggesties
- Kun je je vinden in mijn vergelijking van deze geschiedenissen in de woestijn met een soort audiovisueel museum over de omgang met God?
- Laat dit tafereel zo diep mogelijk via je zintuigen tot je emoties doordringen door het biddend te lezen en te herlezen. Sluit je ogen en beleef het zelf. Laat de eerdere, terechte, herbeleving van ontzetting en angst, vanwege de ongenaakbare heiligheid van God, nu vervangen worden door een diepe blijdschap en verwondering over de wonderlijke uitwerking van het verbond dankzij het offerbloed. Ik hoef je niet uit te leggen wat dat betekent.
Eet en drink in gedachten in Gods tegenwoordigheid, terwijl Hij toekijkt.
Zie God op zijn troon, met onder zijn voeten dat pure, helderblauwe, stralende plaveisel. Verwonder en verheug je over de volmaakte schoonheid en reinheid van Hem en van zijn directe omgeving.
Heb gemeenschap met Hem… - Zie jij het als realistisch uitvoerbaar, om gemeenteavonden te organiseren waarin dergelijke verhalen expressief worden voorgelezen, terwijl het publiek gevraagd wordt met gesloten ogen te luisteren, om het zo geconcentreerd mogelijk mee te beleven?
Met daarna een ruime tijd van stilte om dit emotioneel ook door te laten dringen…
Eerlijk gezegd heb ik dit zelf nooit zo gedaan of meegemaakt. Ik kan me voorstellen dat als je dit boek in een studiegroep bespreekt, dat je het samen als groep gewoon eens gaat proberen. - Het eten en drinken in Gods tegenwoordigheid is ook opgenomen in de offerwetgeving van Mozes! Bij sommige soorten offers werd een deel van het vlees als gezin, samen met de priester, opgegeten in de tempel. De boodschap was: je zonden zijn vergeven door het offer, je mag ondanks je zonden, gemeenschap hebben met God.
In feite heeft het Avondmaal exact dezelfde betekenis. Jezus benadrukt niet voor niets, op zo’n indringende manier in Johannes 6, dat zijn volgelingen zijn vlees moeten eten, en zijn bloed moeten drinken.
Zou het een optie kunnen zijn om suggestie 3. te beëindigen met een viering van het Avondmaal? En dan misschien tegen het gebruikelijke ritueel in, met zo weinig mogelijk woorden en geen muziek? Vooral stilte, om, al etend en drinkend, in contact te kunnen blijven met het tafereel op de berg Sinaï? Wat mij betreft liefst met gesloten ogen voor een maximale concentratie?
Persoonlijk hoop ik dit ooit nog eens ergens zo mee te mogen maken…